Ubezpieczenia społeczne przedsiębiorców prowadzących działalność w krajach UE

Polski przedsiębiorca nie musi swojej działalności ograniczać tylko do krajowego rynku. Nie musi jej nawet prowadzić w Polsce. Zjednoczony rynek Unii Europejskiej stwarza wiele opcji poszukiwania zysków i rozwijania firmy na terenie Europy.

Bez względu na to w którym kraju Unii będzie prowadził działalność czy też świadczył usługi to tak czy inaczej będzie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Pytanie jednak, w którym kraju?

W dzisiejszym artykule odpowiem na to pytanie.

Przedsiębiorcy  mogą świadczyć usługi za granicą przejściowo (mówimy wówczas o tak zwanym „samodelegowaniu” przedsiębiorcy), bądź też ich działalność może polegać na stałym świadczeniu usług w kilku (przynajmniej dwóch) państwach Unii. W jednym i drugim przypadku ustalenie właściwego ustawodawstwa w zakresie ubezpieczeń odbywa się na podstawie przepisów:

  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego

„Samodelegowanie” przedsiębiorcy

Zgodnie z art. 12 ust. 2 rozporządzenia 883/2004 osoba, która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny rachunek w Państwie Członkowskim, a która udaje się, by wykonywać podobną działalność w innym Państwie Członkowskim, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy.

Zasada jest więc taka sama jak w przypadku delegowanych pracowników – przedsiębiorca, który zamierza przejściowo wykonywać działalność w drugim państwie może nadal podlegać ubezpieczeniom w państwie dotychczasowym o ile okres ten nie przekroczy 24 miesięcy. W celu potwierdzenia faktu pozostawania w dotychczasowym systemie przedsiębiorca przed wyjazdem powinien uzyskać zaświadczenie A1.

Rozporządzenie wykonawcze 987/2009 precyzuje zasady podlegania ubezpieczeniom w dotychczasowym państwie przedsiębiorców, którzy przejściowo zamierzają wykonywać działalność w drugim państwie.

Zgodnie z art. 14 ust. 4 rozporządzenia wykonawczego określenie „która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny rachunek” odnosi się do osoby, która zwykle prowadzi znaczną część działalności na terytorium państwa członkowskiego, w którym ma swoją siedzibę. W szczególności osoba taka musi już prowadzić działalność od pewnego czasu przed dniem, od którego zamierza skorzystać z przepisów tego artykułu, oraz, w każdym okresie prowadzenia tymczasowej działalności w innym państwie członkowskim, musi nadal spełniać w państwie członkowskim, w którym ma siedzibę, wymogi konieczne do prowadzenia działalności pozwalające na jej ponowne podjęcie po powrocie.

Do celów stosowania art. 12 ust. 2 rozporządzenia podstawowego kryterium stosowanym do określenia, czy działalność, którą osoba pracująca na własny rachunek wyjeżdża prowadzić do innego państwa członkowskiego, jest „podobna” do normalnie prowadzonej działalności na własny rachunek, jest rzeczywisty charakter działalności, a nie zakwalifikowanie jej przez to inne państwo członkowskie jako praca najemna lub praca na własny rachunek.

Powyższe przepisy dopuszczają więc, że przedsiębiorca, który ma zarejestrowaną działalność w Polsce może wykonywać tę działalność w innym państwie UE i przez okres 24 miesięcy może podlegać ubezpieczeniom w Polsce. Należy przy tym spełnić dwa warunki podstawowe:

  • przedsiębiorca musi prowadzić znaczną część działalności na terytorium Polski. W szczególności osoba taka musi już prowadzić działalność od pewnego czasu przed dniem, od którego zamierza skorzystać z przepisów tego artykułu, oraz, w każdym okresie prowadzenia tymczasowej działalności w innym państwie członkowskim, musi nadal spełniać warunki konieczne do podjęcia działalności w Polsce po powrocie z drugiego państwa.
  • w drugim państwie musi być wykonywana działalność „podobna” do działalności wykonywanej w Polsce.

Prowadzenie znacznej części działalności w państwie dotychczasowym.

Powyższe warunki są dość mało precyzyjne, w praktyce pozostawiają sporo miejsca do interpretacji. Szczegółowa interpretacja postanowień rozporządzeń 883/2004 oraz 987/2009 zawarta została w decyzjach i zaleceniach Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego. Wykładnia art. 12 rozporządzenia podstawowego zawarta jest w Decyzji Nr A2 z 12 czerwca 2009 r. Zgodnie z decyzją spełnienie wymogów w państwie członkowskim, w którym dana osoba ma siedzibę w zakresie prowadzenia „znacznej części działalności”, ocenia się na podstawie kryteriów takich, jak:

  • korzystanie z powierzchni biurowej,
  • płacenie podatków,
  • posiadanie legitymacji zawodowej
  • posiadanie numeru identyfikacyjnego VAT
  • przynależność do izb handlowych lub organizacji zawodowych.

Oczywiście nie jest wymagane spełnienie każdego z tych warunków, wymienione one zostały przykładowo jako kryteria, które potwierdzać mają, że przedsiębiorca rzeczywiście prowadzi działalność w kraju siedziby. Spełnienie tego warunku w praktyce oceniane będzie indywidualnie przez inspektorat ZUS decydujący o potwierdzeniu formularza A1.

Tytułem wskazówki, wymóg, do którego odnoszą się słowa „od pewnego czasu przed dniem, od którego zamierza skorzystać z przepisów tego artykułu”, można uważać za spełniony, jeśli dana osoba prowadzi swą działalność przez co najmniej dwa miesiące. Krótsze okresy wymagać będą indywidualnej oceny w konkretnych przypadkach, z uwzględnieniem wszelkich innych występujących czynników.

Przedsiębiorca, który będzie starał się o wydanie formularza A1 na podstawie art. 12 ust. 2 rozporządzenia 883/2004 powinien we wniosku potwierdzić, że od co najmniej dwóch miesięcy prowadzi działalność w Polsce (wymagane może być przedstawienie faktur wystawionych dla klientów w Polsce), jest zarejestrowanym podatnikiem VAT, płaci podatki. Wymagane może być również okazanie kontraktu, na podstawie którego prowadzona będzie działalność w drugim państwie żeby poświadczyć, że będzie tam wykonywana działalność „podobna” do wykonywanej w Polsce. Wymagane jest również by w okresie prowadzenia działalności za granicą w Polsce była utrzymywana infrastruktura potrzebna do prowadzenia tej działalności po powrocie do Polski. W szczególności chodzi o to by cały czas utrzymywane było prawo do korzystania z lokalu, który został wskazany jako siedziba firmy czy miejsce prowadzenia działalności. Okoliczności te mają potwierdzać fakt, że działalność prowadzona za granicą ma charakter „przejściowy”.

Decyzja A2 nie wspomina o tym, że pojęcie „znacznej części działalności” prowadzonej w Polsce oznacza konieczność jej udokumentowania wielkością przychodów uzyskiwanych w Polsce. Wystarczające wobec tego jest udokumentowanie, że działalność prowadzona jest w Polsce co najmniej od dwóch miesięcy i że rzeczywiście tutaj jest prowadzona (posiadanie niezbędnej infrastruktury, spełnienie wymogów formalnych, osiąganie przychodów). Zasadą wynikającą z przepisu art. 12 ust. 2 rozporządzenia 883/2004 jest to, że dotyczy on osób, które „przejściowo” zamierzają prowadzić działalność w drugim państwie. Oznaczać to może, że po upływie 24 miesięcy przedsiębiorca może mieć problem z uzyskaniem kolejnego formularza (nawet jeśli „odczeka” 2 miesiące prowadząc działalność w Polsce). Przepisy rozporządzeń wspólnotowych oraz decyzje administracyjne nie zawierają jednak żadnych ograniczeń w tym zakresie, stąd nie powinno być przeszkód w wielokrotnym korzystaniu z tego rozwiązania przy spełnieniu warunku co najmniej 2 miesięcznego okresu prowadzenia działalności w Polsce.

Działalność „podobna”

Przy ustalaniu, czy osoba udaje się do innego państwa członkowskiego w celu prowadzenia działalności „podobnej” do tej prowadzonej w państwie delegującym, trzeba uwzględnić faktyczny charakter działalności. Nie ma znaczenia, w jaki sposób ten rodzaj działalności jest klasyfikowany w państwie zatrudnienia, tj. czy jest określony jako praca najemna czy jako działalność prowadzona na własny rachunek.

W celu ustalenia, czy praca jest „podobna”, należy wcześniej – przed wyjazdem z państwa delegującego – określić pracę, którą dana osoba udaje się wykonać.

Osoba prowadząca działalność na własny rachunek powinna być w stanie to udowodnić, na przykład okazując umowy odnoszące się do danej pracy. Na ogół działalność prowadzona przez osobę na własny rachunek w tym samym sektorze będzie uważana za prowadzenie podobnej działalności. Jednakże trzeba zdać sobie sprawę z tego, że nawet w obrębie sektorów praca może znacznie się różnić i zastosowanie tej zasady ogólnej nie zawsze będzie możliwe.

Przykład

Przedsiębiorca prowadzący w Polsce działalność gospodarczą w ewidencji działalności gospodarczej wpisał usługi transportowe oraz usługi remontowe. Faktycznie jednak nie wykonywał usług remontowych a cały przychód uzyskiwał z tytułu przewozów taksówkowych. Na okres 10 miesięcy zamierza wyjechać do Francji by tam wykonywać działalność w zakresie usług remontowych. Czy przedsiębiorca będzie mógł podlegać ubezpieczeniom w Polsce?

O tym czy działalność, która będzie prowadzona za granicą jest podobną do tej, którą przedsiębiorca prowadzi w kraju decydują okoliczności faktyczne a nie formalne. Oddział ZUS przed poświadczeniem formularza A1 sprawdzi więc czy przedsiębiorca w Polsce wykonywał działalność podobną – w tym celu zazwyczaj wymaga się okazania faktur świadczących o wykonywaniu działalności podobnej.

W naszym przykładzie ZUS prawdopodobnie odmówiłby poświadczenia A1.

Przykład

Dariusz prowadzi w Polsce działalność na własny rachunek jako prawnik specjalizujący się w prawie karnym. Podejmuje się zadania doradzania dużemu przedsiębiorstwu we Francji w kwestii prawa podatkowego.

Pomimo że obszar, w którym pracuje, jest inny, Dariusz nadal prowadzi działalność w obszarze prawa, a więc może skorzystać z przepisów dotyczących delegowania.

Prowadzenie działalności jednocześnie w kilku państwach

Przedsiębiorca może prowadzić działalność gospodarczą jednocześnie na terenie dwóch lub więcej krajów. W takim przypadku należy ustalić, które państwo będzie właściwe w kwestii ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z art. 13 ust. 2 Rozporządzenia 883/2004 osoba, która normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich podlega:

a) ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym Państwie Członkowskim lub

b) ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z Państw Członkowskich, w których wykonuje ona znaczną część swej pracy.

Zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym pojęcie osoby, która „normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich”, oznacza w szczególności osobę, która:

a) wykonując nadal pracę w jednym państwie członkowskim, równocześnie wykonuje odrębną pracę w jednym lub kilku innych państw członkowskich, niezależnie od czasu trwania ani charakteru tej odrębnej pracy;

b) w sposób ciągły wykonuje na zmianę kilka rodzajów pracy, z wyjątkiem pracy o charakterze marginalnym, w dwóch lub więcej państwach członkowskich, niezależnie od częstotliwości takiej zamiany czy też jej regularnego charakteru.

Pojęcie osoby, która „normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w więcej państwach członkowskich”, oznacza w szczególności osobę, która równocześnie lub na zmianę wykonuje jeden rodzaj lub więcej odrębnych rodzajów pracy na własny rachunek, niezależnie od charakteru tej pracy, w dwóch lub więcej państwach członkowskich.

Charakter wykonywanej pracy nie ma znaczenia dla stosowania tego określenia. Osobą prowadzącą jednocześnie działalność gospodarczą w dwóch krajach będzie przedsiębiorca, który np. wykonuje w Polsce usługi stolarskie a w drugim państwie świadczy usługi hydrauliczne.

Podobnie jak w przypadku pracowników najemnych praca o marginalnym charakterze oraz praca pomocnicza, która ma niewielkie znaczenie pod względem czasu oraz zysku ekonomicznego, nie jest jednak brana pod uwagę przy ustalaniu mającego zastosowanie ustawodawstwa.

Należy zwrócić uwagę na to, że nie należy mylić przypadków tymczasowego delegowania (samodelegowania), o których wspominaliśmy wcześniej z przepisami odnoszącymi się do osób, które wykonują pracę w dwóch lub w kilku państwach członkowskich.

W pierwszym przypadku osoba wykonuje pracę w innym państwie członkowskim przez określony okres czasu. W drugim przypadku wykonywanie pracy w różnych państwach członkowskich stanowi normalny element prowadzonej przez osobę pracującą na własny rachunek działalności.

Znaczna części pracy wykonywanej na własny rachunek

„Znaczna część pracy na własny rachunek” wykonywana w państwie członkowskim zamieszkania oznacza, że znaczna pod względem ilościowym część pracy danej osoby pracującej na własny rachunek jest wykonywana w tym państwie członkowskim, przy czym nie musi to być koniecznie największa część tej pracy.

W celu ustalenia, czy znaczna część pracy osoby pracującej na własny rachunek jest wykonywana w danym państwie członkowskim, konieczne jest uwzględnienie:

  • obrotu;
  • czasu pracy;
  • liczby świadczonych usług; i/lub
  • dochodu.

Jeżeli w trakcie przeprowadzania ogólnej oceny okaże się, że co najmniej 25 % wskazanych powyżej kryteriów jest spełnione, będzie to wskazywało, że znaczna część pracy danej osoby jest wykonywana w państwie członkowskim, w którym ma ona swoje miejsce zamieszkania.

Choć uwzględnienie powyższych kryteriów jest obowiązkowe, lista ta nie jest wyczerpująca i możliwe jest wzięcie pod uwagę także innych kryteriów. Nie jest też konieczne spełnienie wszystkich z tych kryteriów w udziale co najmniej 25%.

Przykład:

Jacek jest murarzem i wykonuje pracę jako osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą w Polsce, gdzie ma również swoje miejsce zamieszkania. W niektóre weekendy świadczy również swoje usługi przedsiębiorstwu rolniczemu w Niemczech jako osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą. Jacek pracuje przez 5 dni w tygodniu Polsce i przez maksymalnie 2 dni w tygodniu w Niemczech. W związku z tym Jacek wykonuje znaczną część swojej pracy w Polsce i w związku z tym będzie podlegał ubezpieczeniom w Polsce.

Centrum zainteresowania dla działalności

Jeżeli osoba nie ma swojego miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, w którym wykonuje znaczną część swojej pracy, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym usytuowany jest jej centrum zainteresowania dla działalności.

Centrum zainteresowania dla działalności powinno zostać określone po uwzględnieniu wszystkich aspektów działalności zawodowej danej osoby, a w szczególności takich kryteriów jak:

  • lokalizacji, w której znajduje się stałe miejsce, gdzie zainteresowana osoba wykonuje swoją pracę;
  • zwyczajowego charakteru lub czasu trwania wykonywanej pracy;
  • liczby świadczonych usług; oraz
  • zamiaru zainteresowanej osoby ujawnionego po uwzględnieniu wszystkich okoliczności.

Poza powyższymi kryteriami, przy ustalaniu ustawodawstwa państwa członkowskiego, które ma mieć zastosowanie, należy również uwzględnić sytuację, jaka prawdopodobnie może mieć miejsce w ciągu kolejnych 12 miesięcy kalendarzowych. Przeszła działalność również może zostać wzięta pod uwagę, o ile przedstawia ona wystarczająco wiarygodny obraz działalności osoby pracującej na własny rachunek.

Przykład

Antoni prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Znaczną część swojej pracy wykonuje w Polsce i wykonuje również pracę na własny rachunek na Słowacji. Antoni mieszka w Polsce. Zastosowanie ma ustawodawstwo polskie, ponieważ Antoni wykonuje tutaj znaczną część swojej pracy, ponadto jest to miejsce jego zamieszkania.

Przykład

Zygmunt jest osobą pracującą na własny rachunek. Wykonuje część swojej pracy w Belgii, część zaś w Holandii. Zygmunt mieszka w Polsce. Nie posiada stałego miejsca, w którym wykonuje pracę. Zygmunt wykonuje jednak większość swojej pracy w Holandii i tam osiąga większość dochodu. Zygmunt zamierza założyć własne przedsiębiorstwo w Holandii i obecnie jest w trakcie nabywania stałego lokalu. Zygmunt podlega ustawodawstwu holenderskiemu, ponieważ nie mieszka w żadnym z państw członkowskich, w których świadczy usługi, ale zamierza, co potwierdzają okoliczności, w tym jego plany na przyszłość, usytuować centrum zainteresowania dla swojej działalności w Holandii.

Zbieg tytułów do ubezpieczeń

Osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną (lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z zasadami, które przedstawiliśmy w poprzednim rozdziale).

W takim przypadku osoba nie podlega już ubezpieczeniom w Polsce z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Przykład

Jarek prowadzi działalność gospodarczą w Polsce, świadczy usługi informatyczne. Po kilku miesiącach podjął pracę w czeskiej firmie, prowadząc jednocześnie własną działalność gospodarczą.

W związku z podjęciem pracy najemnej Jarek nie będzie już podlegał ubezpieczeniom z tytułu działalności gospodarczej, powinien więc wyrejestrować się z ubezpieczeń w ZUS. Z tytułu pracy najemnej podlegać będzie ubezpieczeniom w Czechach. Może też być zobowiązanym do opłacania składek z tytułu działalności gospodarczej w Czechach według obowiązujących tam zasad.

Przepisy dotyczące zbiegu tytułów do ubezpieczeń coraz częściej wykorzystują różnego rodzaju „pośrednicy” oferujący polskim przedsiębiorcom zwolnienie z ubezpieczeń w zamian za jakąś opłatę (niższą niż składki ubezpieczeniowe). Oferta polega na fikcyjnym zatrudnianiu takich przedsiębiorców w firmach mających siedzibę w innych państwach UE (najczęściej jest to Wielka Brytania). Mimo iż „pośrednicy” reklamują swoją ofertę jako zgodną z prawem możliwość uniknięcia składek ZUS to przestrzegam przed korzystaniem z tego typu ofert. Owszem, przedsiębiorca który wykonuje pracę najemną w innym państwie, nie podlega ubezpieczeniom z tytułu działalności gospodarczej. Faktycznie jednak przedsiębiorcy nie wykonują faktycznej pracy najemnej, jeżeli więc ZUS będzie w stanie udowodnić, że zatrudnienie przedsiębiorcy było fikcyjne to wówczas jedynym tytułem do ubezpieczeń pozostanie działalność gospodarcza.

3 Comments

  • by Ola Posted 4 lipca, 2017 2:54 pm

    Formularz A1

    Witam,

    Sprawa:
    Przez rok prowadziłam własną jednoosobową działalność w Polsce i opłacałam składki ZUS, a po roku od założenia działalności wyjechałam do jednego z krajów UE (Hiszpania), gdzie podjęłam równocześnie pracę na umowę w jednej z hiszpańskich firm. W takiej sytuacji mam więc prawo o wystąpienie do hiszpańskiego odpowiednika ZUS o wydanie mi formularza A1, który później przedstawię przed polskim ZUSem w celu zwolnienia mnie z opłacania składek ZUS w Polsce.

  • by Ola Posted 4 lipca, 2017 2:56 pm

    II część wiadomości:

    Proszę o odpowiedź:
    Czy Hiszpania ma prawo do zmuszenia mnie do zgłoszenia własnej działalności w Hiszpanii i nałożenia na mnie hiszpańskich składek ZUS z racji prowadzenia własnej działalności gospodarczej? Chciałam wspomnieć, że z racji podjęcia pracy w Hiszpanii, płacę już składki ZUS w Hiszpanii. Czy w takim razie hiszpański ZUS ma prawo do egzekwowania ode mnie podwójnych składek ZUS: z racji podjęcia tam pracy oraz z racji prowadzenia własnej działalności gospodarczej? Jestem zainteresowana wystawianiem faktur z polskim numerem VAT, a nie hiszpańskim, poza tym moja działalność posiada aktywny numer VAT, z PL przed numerem. Hiszpania upiera się, że powinnam opłacać składki ZUS w Hiszpanii z racji prowadzenia własnej działalności gospodarczej, gdyż mieszkam w Hiszpanii.
    Jeśli formularz ten zwalnia mnie z płacenia składek ZUS w Polsce, to nonsensem jest płacenie ich z tytułu własnej działalności w Hiszpanii, gdyż są wyższe. Proszę o odpowiedź.

    • by Mariusz Makowski Posted 4 lipca, 2017 8:05 pm

      Przepisy wspólnotowe dotyczące zbiegu tytułów do ubezpieczeń wskazują, że jeżeli ubezpieczony podlegałby ubezpieczeniom w jednym państwie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej a w drugim państwie z tytułu wykonywania pracy najemnej to wówczas właściwym krajem do ubezpieczeń jest państwo wykonywania pracy. Czyli w Pani przypadku podlega Pani ustawodawstwu hiszpańskiemu w zakresie ubezpieczeń. Nie będzie Pani podlegała ubezpieczeniom w Polsce ale to czy w Hiszpanii będzie Pani płaciła składki z tylko z tytułu umowy o pracę czy z działalności gospodarczej również zależy od hiszpańskich przepisów. To nie oznacza, że powinna Pani przenieść działalność gospodarczą do Hiszpanii – to nadal będzie „polska” działalność ale podlegająca pod hiszpańskie przepisy w zakresie ubezpieczeń.

Dodaj komentarz

Skomentuj Mariusz Makowski Anuluj pisanie odpowiedzi

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Ciołka 13 lok. 207

Warszawa, mazowieckie

Telefon: +48 513 14 11 11

E-mail: makowski@doradca-podatkowy.net.pl