Od Mieszka do Szczurka

Świętopietrze, poradlne, podymne, bykowe, popiwek i VAT. Jakkolwiek tajemniczo nie brzmiałyby te nazwy wszystkie oznaczają jedno: podatki. Historia naszego kraju to również historia podatkami płacona. Może odrobinę przyjemnej będzie nam gdy stojąc w urzędzie skarbowym z PITem w ręku pomyślimy, iż jesteśmy kontynuatorami tradycji zapoczątkowanej przez poddanych Mieszka I. Zapraszam na krótką wycieczkę po barwnej historii podatków w Polsce.

• Pierwszą wzmiankę o podatkach w Polsce znajdujemy w kronice żydowskiego podróżnika Ibrahim Ibn Jakuba: „A co się tyczy kraju Mieszko, to jest on najrozleglejszy z tych krajów. Obfituje on w żywność, mięso, miód i rolę orną. Pobierane przez niego podatki stanowią odważniki handlowe. Idą one na żołd jego mężów.”
• 1045 r. Jak czytamy w Rocznikach Jana Długosza w tym roku, za panowania Kazimierza Odnowiciela papież Benedykt IX: „Wysyła, zatem do króla Kazimierza osobnego nuncyusza, z żądaniem: „ażeby według obietnicy posłów Polskich, którzy usilnemi prośbami wyjednali od Stolicy Apostolskiej dla króla swego dyspensę, i stosownie do przyjętego zobowiązania, kazał oddawać corocznie na ręce poborców Apostolskich pogłówne z wszystkich krajów królestwa Polskiego, tak obecnie posiadanych jako i później zdobyć się mających, na dochód Ś. Piotra i jego następców biskupów Rzymskich.”
• Za czasów Piastów podatki na rzecz monarchy obciążały całą ludność i dzieliły się na dwie grupy: daniny, czyli obowiązek oddawania określonej ilości zboża, bydła, nabiału a także wosku, miodu i skór zwierzęcych oraz posługi, czyli prace na rzecz państwa. Do prac tych należały: przewóz – czyli dostarczanie wozów z końmi lub wołami do transportowania towarów dla księcia lub dla osób podróżujących na jego zlecenie, budowa i reperacje grodów, umacnianie brodów i budowa dróg.
• Poradlne było jednym z pierwszych podatków w dawnej Polsce. Poddani od każdego łanu wnosili do skarbu królewskiego „po sześć skojców szerokich groszy, tudzież po korcu (mensura) żyta i owsa” (Długosz),
• Od czasów Kazimierza Wielkiego podatki zaczęto płacić pieniędzmi. Od 1338 roku mennica państwowa rozpoczęła wybijanie srebrnego grosza na wzór grosza praskiego. Grosz za czasów Kazimierza miał niezłą wartość, szacuje się, że jeden człowiek mógł się za niego żywić przez 6 dni. Podatek od łana wynosił 12 groszy,
• 1374 r. Przywilej Koszycki – Król Ludwik Węgierski obniżył podatek od łana do dwóch groszy.
• 1411 r. Na mocy pokoju zawartego w Toruniu wielki mistrz zaakceptował ugodę, na mocy której Zakon zobowiązał się zapłacić królowi polskiemu sumę 100 tys. kop groszy czeskich w czterech równych ratach w zamian za uwolnienie wszystkich jeńców. W przypadku niezapłacenia w terminie którejś z rat Krzyżacy zobowiązali się zapłacić grzywnę w wysokości 12 tys. kop groszy. Spłata grzywny okazała się na tyle dużym obciążeniem dla Zakonu, że rozpisano na całą ludność i wszystkie miasta Prus specjalny podatek tzw. szos,
• 1454 – Kazimierz Jagiellończyk w przywileju cerkwicko – nieszawskim zobowiązał się nie nakładać podatków bez zgody szlachty,
• 1629 r. Wprowadzono podymne (zwane też podworowe), czyli podatek pobierany od każdego domu mieszkalnego. Płacone było przez mieszczan, chłopów i szlachtę. Jego wysokość zależna była od wielkości budynku, jak i miasta. Od 1775 r. pobierano podymne od każdego komina na dachu. Zlikwidowane zostało wraz z upadkiem Rzeczypospolitej,
• 1788-1792 Sejm Czteroletni uchwalił liczbę wojska na 100 tysięcy, które miało być utrzymywane z podatków szlacheckich (10%) i kościelnych (20%),
• Okres zaborów pomimo złej koniunktury ku zmianom podatków był okresem rozbudowywania systemu podatkowego. Szczególne osiągnięcia w tym zakresie miał Drucki – Lubecki, minister skarbu Królestwa Kongresowego w latach 1821-1830, który ściągał dochody na rzecz Królestwa poprzez wprowadzanie różnych form podatków, np. opłaty celne, podatki od wódki i soli,
• 1922 r. – reformy Grabskiego oznaczały istotne zmiany w podatkach. W okresie szalejącej hiperinflacji trudno było oszacować realne wpływy z podatków stąd podatki liczono według miernika opartego na indeksie cen hurtowych. Uchwalona w grudniu 1923 roku reforma skarbowa zaplanowana była na trzy lata. Grabski przewidywał, że w tym czasie budżet będzie w niewielkim, coraz mniejszym stopniu wspomagany inflacyjną emisją pieniądza. W większości deficyty miały być pokrywane pożyczkami zagranicznymi oraz nadzwyczajnym podatkiem majątkowym, z którego w ciągu trzech lat Grabski planował¸ uzyskać 600 mln przyszłych złotych. Reforma walutowa miała nastąpić dopiero po zakończeniu reformy skarbowej i zrównoważeniu budżetu.
• 1945 – rozpoczyna się PRL. Wprowadzono powszechny podatek od wynagrodzeń (dekret z 18 sierpnia 1945 r.). Ustalono 13 progów podatkowych – od 1 do 22%. Dekret przyznawał ulgi na dzieci (przy 6 dzieciach następowało całkowite zwolnienie z podatku). Nieżonaci, nie mający na utrzymaniu dzieci musieli płacić o 20% wyższy podatek (bykowe),
• 1986 r. Słynny „popiwek” czyli podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń (PPWW) kojarzony z reformami Balcerowicza uchwalony został dużo wcześniej bo właśnie w 1986 r. W okresie przemian gospodarczych był on narzędziem walki z hiperinflacją. Podatek nakładany był na przedsiębiorstwa, które przekraczały ustalony w przepisach dopuszczalny poziom wzrostu płac. Stopniowo wycofywany swój byt zakończył ostatecznie w 1996 r.
• 1991-1992. Wraz ze zmianą ustroju politycznego zmienił się system podatkowy w Polsce. Przeprowadzona w tych latach reforma zlikwidowała kilka tytułów podatkowych: podatek od wynagrodzeń, wyrównawczy, podatek od płac – uiszczany przez pracodawców, podatek dochodowy od działalności gospodarczej, podatek rolny z działów specjalnych produkcji rolnej. Zlikwidowano również odrębne opodatkowanie podatkiem dochodowym osób prawnych z sektora gospodarki uspołecznionej i nieuspołecznionej, wprowadzając w styczniu 1989 r. jednolity podatek dochodowy od osób prawnych. W 1991 uchwalono ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych, rok później od osób prawnych, a w 1993 r. wprowadzono ustawę o podatku od towarów i usług i wszyscy usłyszeliśmy o VAT,
• 2004 r. Wraz z wejściem Polski do Unii polskie przepisy VAT zostały ujednolicone z przepisami unijnymi.
• Od kilku miesięcy za kwestie podatków odpowiada Mateusz Szczurek. Zdążył wsławić się tym, że magazyn „The Banker” przyznał mu niedawno tytuł Finance Minister of the Year 2015.